مدیریت جامعه‌محور حوادث؛ رسانه‌ها چگونه می‌توانند نقش ایفا کنند؟

رسانه‌ها به عنوان عنصر فعال و پویای جوامع نوین، نقش و وظایف گوناگونی را در حالت‌های مختلف بر عهده دارند. امروز در جهان، رسانه‌های جمعی و اجتماعی با انتقال اطلاعات و معلومات در زمینه‌های مختلف، شرح وقایع گوناگون و تبادل افکار، نقش مهمی را در پیش‌رفت جامعه، رشد فرهنگ و تمدن بشری بر عهده گرفته‌اند. هم‌چنان رسانه‌ها در نزدیکی افراد، ایجاد احساس تعلق و آماده‌ساختن زنده‌گی بهتر بشری، نقش بارز و خوبی داشته‌اند.
رسانه‌ها را در ساختار دولت‌های نوین، رکن چهارم دانسته‌اند. برای پیش‌رفت و انکشاف افغانستان، ضرورت است تا رسانه‌ها در کنار سه رکن دیگر دولت، نقش فعالی در جامعه داشته باشند. رسانه‌ها نه تنها باید برنامه‌های سودمند، انکشافی و بشری دولت افغانستان را تقویت کنند، بلکه باید زمینه را برای تطبیق بهتر این برنامه‌ها مساعد سازند.
دولت معمولاً مسوولیت آن خدمات عمومی را بر عهده می‌گیرد که انجام آن از توان شهروندان بیرون است، مانند تأمین امنیت، ارایه خدمات تعلیمی، ارایه خدمات صحی، ارایه خدمات بشری و رسیده‌گی به افرادی که به نحوی در حالت اضطراری قرار دارند. اما بعضی از خدمات عمومی وجود دارد که شهروندان می‌توانند آن را به صورت فردی یا جمعی در تشکل‌های مختلف انجام دهند و یا به صورت مشترک و هم‌سو با دولت به انجام آن مبادرت ورزند. رسانه‌ها به عنوان یک بخش کلان و جدایی‌ناپذیر جامعه با توجه به نقش بزرگی که دارند، باید در امر ارایه خدمات عامه، به صورت همه‌جانبه نقش ایفا کنند.
حوادث طبیعی و غیرطبیعی در هر کجای دنیا می‌تواند اتفاق بیفتد. با تأسف جغرافیای افغانستان به شدت حادثه‌خیز است و از این رهگذر آسیب‌پذیری بیش‌تری دارد. اداراتی که مسوولیت مبارزه با حوادث را دارند باید در این راستا به طور هماهنگ عمل کنند. این کار باعث می‌شود که توان ادارات مسوول در این بخش بلند برود، حوادث شناسایی و میزان آسیب‌رسانی آن کاهش داده شود.
کاهش خطرات حوادث زمانی ممکن است که این حوادث شناسایی شود و از تمام مهارت‌ها، تجربه‌ها و دانشی که در زمینه کاهش خطرات، چه به شکل محلی و چه به شکل ملی و بین‌المللی موجود است، استفاده شود. اما اکثراً حوادث به گونه‌ای اتفاق می‌افتد که مدیریت و مهار آن به تنهای توسط نهادهای حکومتی ممکن نیست، لذا در اکثر جوامع تنها نهادهای مسوول به مدیریت حوادث نمی‌پردازند، بلکه این کار به صورت جامعه‌محور انجام می‌شود. یعنی مردم و نهادهای غیرحکومتی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در مدیریت حوادث نقش می‌گیرند. وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث، نیز در این اواخر به خاطر مدیریت بهتر حوادث، طرح مدیریت جامعه‌محور حوادث را ترتیب نموده که به استناد آن یک کارشیوه‌ای را به منظور جذب رضاکاران در محلات حادثه‌خیز تدوین کرده است و تصمیم دارد آن را در هم‌کاری نزدیک با افراد محل به اجرا بگذارد. ایجاد تشکیل بزرگ و حفظ آن از طرف دولت، به خاطر مدیریت و رسیده‌گی به حوادث، نیازمند تخصیص بودجه هنگفت است، از طرف دیگر در صورتی که نهادهای دولتی به هر دلیلی نتوانند به صورت فوری خدمات، ضروریات و نیازمندی‌های اولیه متضررین را مرفوع بسازند، تیم‌های رضاکار می‌توانند تا رسیدن این نهادها، خلای به وجود آمده را پر کنند.
بنابراین رسانه‌ها باید با استفاده از نقش متحدکننده‌ای که دارند، گسست‌های موجود اجتماعی را از بین ببرند و از یک طرف در راستای کاهش فاصله دولت با ملت کوشش به خرج دهند و از طرف دیگر احساس تعلق و روحیه هم‌کاری و هم‌دردی را در میان اقشار مختلف جامعه ایجاد کنند.
مدیریت و رسیده‌گی به امور حوادث، یک فرآیند چهار مرحله‌ای است. این فرآیند شامل: کاهش‌دهی، آماده‌گی، پاسخ‌دهی و بازسازی می‌شود که رسانه‌ها در هرکدام از این مراحل می‌توانند نقش خوب و بارزی داشته باشند.

۱. مرحله کاهش‌دهی: در این مرحله شایسته است که رسانه‌ها با استفاده از اطلس خطرات حوادث کشور و در هم‌کاری نزدیک با ادارات مسوول دولتی، ساحات آسیب‌پذیر و محلاتی را که در درازمدت احتمال بروز حوادث در آن‌ها وجود دارد، به مردم معرفی کنند. هم‌چنان حس هم‌کاری را در میان ساکنان محلات با نهادهای مسوول ایجاد کنند. جلوگیری از غصب حریم دریا، منع قطع جنگلات، جلوگیری از تخریب مناطق سبز و عدم توسعه شهر در نقاط ممنوع از موارد دیگری است که با کمک رسانه‌ها و هم‌کاری مردم ممکن می‌شود.

۲. مرحله آماده‌گی: این مرحله، حساس‌ترین مرحله است؛ زیرا دیگر بروز حادثه تقریباً محتمل است و رسانه ها باید نقش‌شان را به گونه برجسته ایفا کنند. عمل‌کرد فعال در این مرحله می‌تواند تبعات حادثه را محدود کند. رسانه‌ها در این مرحله با در اختیار داشتن اطلاعات وسیع، باید حادثه‌‌ای را که شناسایی شده است به سمع مسوولان و مردم برسانند.

۳. مرحله پاسخ‌دهی یا جریان حادثه: در این مرحله که در واقع حادثه اتفاق افتاده است، رسانه‌ها باید اطلاعات دقیق را به مسوولان، افکار عامه و نهادهای ملی و بین‌المللی که در عرصه فعالیت‌های بشری کار می‌کنند، برسانند و فضا را به شکلی مدیریت کنند که مردم بدون هیچ تردیدی به کمک هم‌نوعان‌شان بشتابند.

۴. بازسازی یا بعد از حادثه: در این مرحله، رسانه‌ها می‌توانند به شیوه‌های مختلف به تقویت روحی و اعتماد جمعی که در اثر حادثه صدمه دیده، کمک و ضعف مدیران مسوول را در خلال حادثه بازگو کنند. هم‌چنان رسانه‌ها می‌توانند با پوشش گسترده ملی و بین‌المللی از ابعاد مختلف حادثه، نهادهای مختلف امدادرسان و حمایت‌کننده‌های جهانی را برای هم‌کاری بیش‌تر به مردم آسیب‌دیده، تشویق و ترغیب کنند.