خشک‌سالی و ناامنی

نویسنده: زبیر احمد کیهان، کارمند تفتیش داخلی وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث 
خشک‌سالی پدیده زیان‌بار محیط زیستی و انسانی است که در اثر پدیده‌های مختلف طبیعی و انسانی به وجود می‌آید و یکی از بلاهای است که کنترل آن مشکل و خسارات و تلفات آن بیش‌تر از هر حادثه دیگر است.
خشک‌سالی مانند دیگر آفت‌های طبیعی به طور ناگهانی و یا بعد از مدت کم به وجود نمی‌آید و همین‌گونه در مدت کم هم دوران خشک‌سالی به پایان نمی‌رسد. قسمی که همه می‌دانیم، خسارات و تلفات حوادث به بزرگی و دوام آن ارتباط مستقیم دارد. خسارات و تلفات خشک‌سالی نیز به دلیل دوام‌داشتن و وسیع‌بودن ساحه تحت اثر آن، بیش‌تر از هر آفت دیگر است.
وقتی خشک‌سالی بروز می‌کند، بخش‌های مختلف یک جامعه را با آسیب‌های جدی کمبود آب روبه‌رو می‌سازد. کشاورزی به دلیل وابسته‌گی بیش‌تر نسبت به هر بخش دیگری به رطوبت خاک و آب، اولین بخشی است که اثرات خشک‌سالی را حس می‌کند. در صورت ادامه روند خشک‌سالی، مردم که از منابع مختلف آبی استفاده می‌کنند، نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. گروه‌هایی از مردم که از منابع آب سطحی و زیرزمینی استفاده می‌کنند، آخرین گروه‌هایی خواهند بود که این مسأله را لمس می‌کنند. البته میزان این تأثیرات بسته‌گی مستقیم به طول دوره خشک‌سالی دارد. دوره‌های طولانی‌تر خشک‌سالی، اثرات مخرب‌تری را به بار خواهد آورد. هم‌چنان در زمان خشک‌سالی مردم به خاطر آبیاری زمین‌های خود کوشش به حفر چاه‌های عمیق می‌کنند که میزان آب‌های زیرزمینی را به شکل قابل ملاحضه پایین می‌آورد. یکی از اثرات بسیار منفی خشک‌سالی کاهش سطح آموزش در یک منطقه است و موجب افزایش مشکلات آموزشی بسیاری می‌شود.
بحث تولید انرژی (برق) در زمان خشک‌سالی یکی از مشکلات چالش‌برانگیز دیگر است. توربین‌های صنعتی برای تولید برق خود نیاز به جریان آب دارد و با وقوع خشک‌سالی و کاهش جریان ورودی آب در دریاچه‌ها، کاهش تولید انرژی در توربین‌های صنعتی را شاهد خواهیم بود. در زمان خشک‌سالی میزان آتش‌سوزی نیز چیزی در حدود ۳۰ درصد بیش‌تر از مقدار معمول آن افزایش می‌یابد. کاهش در سطح آموزش و تصمیم‌گیری درست مردم نیز از جمله عواقب بد و جبران‌ناپزیر خشک‌سالی است.
یکی دیگر از پیامدهای خشک‌سالی، خسارات وارده به دام‌داران است. کاهش رطوبت باعث کاهش علف برای حیوانات و سبب فروش آن‌ها به قیمت ناچیز می‌شود. این کار هم در چرخه غذایی و هم در زنده‌گی حیوانات تأثیرات منفی خواهد داشت. افغانستان شاهد چنین اتفاقی در ولایت فاریاب بوده است.
مهاجرت یکی از عواقب معمول خشک‌سالی است. در زمان خشک‌سالی، سطح زیر کشت کاهش می‌یابد و کسب‌وکار کشاورزان با مشکل مواجه می‌شود و آنان برای پیداکردن کار جدید به مناطق دیگر و اکثراً به شهرها مهاجرت می‌کنند.
وقوع خشک‌سالی، قحطی را به دنبال خواهد داشت. قحطی از اثرات غیرمستقیم خشک‌سالی است و پیامدهای بدی بر افزایش مهاجرت، جرم و درگیری دارد. یکی از رییسان جمهور برازیل، افزایش ۱۰۰ درصدی جنایت از سال ۱۸۷۶ تا ۱۸۷۷ را به سخت‌شدن شرایط زنده‌گی مانند افزایش مهاجرت به نقاط دیگر در اثر وقوع خشک‌سالی، نسبت داد. در حقیقت او افزایش جرم و جنایت را نتیجه اثر غیرمستقیم خشک‌سالی دانست.
هم‌چنین با وقوع خشک‌سالی و کاهش زمین‌های کشاورزی، مدیران کسب‌و‌کارهای کوچک از جمله کشاورزی، شروع به کم‌کردن کارگران و نیروهای مورد نیاز خود می‌کنند و در این زمان میزان بی‌کاری برای کسانی که از این طریق ارتزاق می‌کنند، افزایش می‌یابد.
از دست‌رفتن شغل گروه کثیری از مردم باعث مهاجرت آنان به نقاطی که منابع بیش‌تر داشته باشد، می‌شود. این مسأله خود یک چالش بزرگ برای دولت‌ها است. تجمع کثیری از مردم باعث بی‌بندوباری و زدوبندها برای به دست‌آوردن منابع حیاتی برای بقای‌شان خواهد شد؛ همه در صدد به دست‌آوردن منابع حیاتی، با هم در مبارزه خواهند بود و هرج‌و‌مرج در تمام شهر حاکم خواهد شد. به دلیل کم‌شدن کسب‌وکار در زمان خشک‌سالی، مردم در صدد پیداکردن کار برای تأمین بقای‌شان می‌شوند که در عدم دست‌یافتن به آن، مجبور به انجام کارهایی چون دزدی، قتل، چور و چپاول و یا پیوستن به گروه‌های مخالف دولت خواهند شد.
خشک‌سالی‌های اخیر در ولایت‌های پکتیا، فراه، نیمروز، بادغیس، غور، فاریاب و سمنگان باعث مهاجرت بیش از ۲ میلیون نفر به ولایات هم‌جوار شد.
دولت‌ها همواره کوشش کرده‌اند تا میزان فقر و بی‌کاری را در قلمروشان کاهش دهند و یا در کل از بین ببرند. پس اگر دولت‌ها توجه جدی در حل مشکلات مردم در امر فراهم‌آوری آب و مبارزه با خشک‌سالی نکنند، میزان مهاجرت‌ها افزایش خواهد یافت، مشکلات و چالش‌ها سد راه انکشاف در کشور خواهد شد و میزان فقر و بی‌کاری روز به روز افزایش خواهد یافت.
مبارزه با خشک‌سالی وجیبه انسانی همه ما است. برای داشتن یک جامعه عاری از فقر و بی‌کاری و هم‌چنان به خاطر حفظ و بقای خود و دیگران باید در مصرف آب محتاط باشیم.
در پایان، برای مبارزه با پدیده خشک‌سالی به چند نکته کوچک ولی اساسی اشاره می‌شود تا با انجام و رعایت آن از وقوع اتفاقات مرگ‌بار جلوگیری شود. نکته اول آگاهی عامه در مورد اثرات و پیامدهای مخرب محیط زیستی و زیان‌بار اجتماعی خشک‌سالی است. نکته دوم اجتناب از مصرف بی‌رویه آب است. نکته آخر، این‌که تقسیم درست آب‌های زیر زمینی وظیفه دولت است و دولت مسوولیت دارد که برنامه دقیق در مورد چگونه‌گی استفاده از آب‌های زیر زمینی روی دست گیرد.